De Zoeloe-oorlog
In de filatelie loop je soms tegen onbekende maar daarom juist heel interessante feiten aan die erom vragen om verder uitgezocht te worden. Zo kregen we een Zuid-Afrikaanse eerstedag-envelop in handen uit 1979 met daarop in 3 talen de tekst : “Ter herdenking van die 1879 Zoeloe-oorlog”.
Zoeloes wonen in Zuid-Afrika en schijnen een zeer moedig volk te zijn. Dat is eigenlijk de enige herinnering die me bij gebleven is na de zeer populaire televisieserie die ergens in de jaren 80 of 90 werd vertoond. Daarom is de herdenking van een Zoeloe-oorlog genoeg reden om eens op zoek te gaan.
De achtergrond
Aan het begin van het conflict komen we de Boeren tegen, uit Nederland vertrokken immigranten in het voetspoor van Peter Stuyvesant die in Zuid-Afrika een nieuw bestaan trachtten op te bouwen door het land te koloniseren.
Om onbekende redenen vluchtte in 1861 de zoon van de Zoeloekoning naar een gebied dat in handen was van de oorspronkelijk uit Nederland afkomstige Boeren. Zijn broer, Cetshwayo kaMpande (onthoud die naam!), verzamelde een leger en ging naar de Boeren met de eis zijn broer uit te leveren. In ruil daarvoor zouden de Boeren een strook land krijgen waarop zij konden gaan wonen. De Boeren gingen hiermee akkoord en breidden zo hun gebied fors uit.
Maar in 1864 vluchtte de broer van Cetshwayo opnieuw, nu naar Natal. Cetshwayo vond dat, nu zijn broer opnieuw gevlucht was, de Boeren geen recht meer hadden op de strook land. Die accepteerden dat uiteraard niet en stationeerden een leger onder bevel van Paul Kruger bij de strook land. Ook de Zoeloes vormden een leger maar tot een directe confrontatie kwam het niet.
Het ultimatum
In februari 1878 wees de gouverneur van Natal een commissie aan die de grenskwestie moest onderzoeken. De commissie concludeerde in juli 1878 dat de Zoeloes gelijk hadden en hun grond moesten terugkrijgen of worden gecompenseerd.
Intussen was Cetshwayo zijn vader als koning van de Zoeloes opgevolgd. Hij was een strenge heerser en begon onmiddellijk zijn leger te moderniseren door o.a. zijn manschappen met vuurwapens uit te rusten.
Door een aantal incidenten waarbij de Zoeloes enkele vrouwen hadden gedood op Brits grondgebied, ontstond een conflict tussen de Zoeloes en Groot-Brittannië dat escaleerde. Daaraan waren de Britse gouverneurs van Natal en de Kaapkolonie mede schuldig. In het bijzonder Sir Bartle Frere, de gouverneur van de Kaapkolonie stuurde, buiten medeweten van de Engelse regering, aan op een oorlog.
 |
 |
Het conclict mondde uit in een ultimatum dat op 11 december 1878 door de Britten aan koning Cetshwayo werd overhandigd. Het bevatte o.a. de eis tot ontbinding van het Zoeloe-leger, de aanstelling van een resident namens de Britse regering en de betaling van honderden runderen als boete voor de gepleegde overtredingen.
De oorlog
Toen Cetshwayo niet op het ultimatum reageerde, gaf Lord Chelmsford, de bevelhebber van de Britse troepen in Zuid-Afrika het bevel Zoeloeland op 11 januari 1878 door drie strijdgroepen moest worden aangevallen. De bedoeling was de koninklijke kraal (woonerf) Ulundi vanuit 3 kanten aan te vallen. Daarvoor had hij zijn troepen van Pietermaritzburg naar Helpmekaar overgebracht. Het Britse leger bestond vooral uit infanterie, een groot aantal Afrikaanse hulptroepen van het Natal Native Contingent, een paar eenheden cavalerie en een detachement artillerie met twee kanonnen en diverse granaatwerpers.
Maar intussen hadden ook de Zoeloes niet stil gezeten: het Zoeloe-opperhoofd Mnyamana Buthelezi (de overgrootvader van de vroegere Zuid-Afrikaanse eerste minister Buthelezi) had zijn troepen voorbereid om zijn land te verdedigen.
De eerste colonne, onder het commando van kolonel Pearson, stak de Beneden Tugela-rivier over en viel Zoeloeland binnen. Ze behaalde een krappe overwinning op de Zoeloes bij Inyezane en stootten door naar de missiepost Eshowe. Daar richtten de Britten een fort op maar ze zijn daarin tot 3 april 1879 belegerd.
De tweede colonne waar Lord Chelmsford zelf bij zat, is Zoeloeland bij Rorke’s Drift binnen gevallen. De Britten sloegen hun kamp op bij Isandlwana maar deden geen moeite om het kamp te versterken omdat ze vertrouwden op de superioriteit van hun wapens.
Toen het kamp was ingericht, verdeelde Chelmsford zijn manschappen in twee groepen. De grootste groep ging onder zijn leiding op zoek naar de hoofdmacht van de Zoeloes. De tweede groep, één bataljon, bleef achter om het kamp te verdedigen.
Terwijl Chelmsford vruchteloos op zoek was naar de Zoeloes, ontdekten enkele verkenners een Zoeloeleger van ongeveer 20.000 man. Ze keerden terug naar het kamp maar brachten zo de Zoeloes ook naar hun basis. De 1400 soldaten van het achtergebleven bataljon waren in no time overmeesterd. Vrijwel alle militairen werden gedood. Ongeveer 60 Britse soldaten wisten te ontsnappen omdat geen van hen de typische rode jas van de Britse infanterie droeg. Cetshwayo had zijn mannen opdracht gegeven iedereen te doden die een rode jas droeg. De overlevende soldaten waren officieren die een donkerblauw uniform droegen, soldaten van de Royal Artillerie die lichtblauwe uniformen droegen evenals de cavaleristen van de Natal Mounted Police.
Chelmsford was maar 11 km van het kamp verwijderd en heeft zelfs berichten over de aanval gekregen maar hij reageerde niet. Omdat hij de tenten nog rechtop zag staan, dacht hij dat het loos alarm was. Hij keerde pas terug in de nacht van 22 januari en ontdekte toen de massaslachting. Hij wist weliswaar nog een aanval op Rorke’s Drift af te slaan maar besloot toen zich met zijn manschappen terug te trekken uit Zoeloeland.
De derde colonne onder aanvoering van kolonel Sir Evelyn Wood rukte op vanuit het Zuid-Afrikaanse Utrecht maar besloot bij het horen van het nieuws over de slag bij Isandlwana zich terug te trekken in een fortificatie bij het dorp Kambula bij de stad Vrijheid. Op 27 maart 1879 trachtte een colonne vanuit Kambula uit te breken maar die werd door het Zoeloeleger onder aanvoering van Buthelezi vernietigd. De aanval op het hoofdkamp van de Britten, direct daarna, werd echter afgeslagen.
De overwinningen van de Zoeloes pakten echter niet goed uit. De politici in Londen die aanvankelijk niet achter de oorlog stonden, veranderden door deze nederlagen tegen de “primitieve” Zoeloes van gedachten en steunden nu volledig de strijd tegen hen. De Britse regering was vastbesloten terug te slaan en voor eens en voor altijd met de Zoeloes af te rekenen. Het zou een ongehoorde precedent voor alle kolonies in het British Empire scheppen als een primitief volk als de Zoeloes het Britse leger zou verslaan.
Daarom werd het leger fors versterkt en hergegroepeerd voor een tweede aanval op Zoeloeland. Er werden twee divisies uitgerust waarvan vooral de tweede onder aanvoering opnieuw van Lord Chelmsford de belangrijkste gevechten uitvoerde. Hij viel bij Koppie Alleen Zoeloeland binnen en veroverde diverse plaatsen. Daar werden in zijn opdracht vestingen opgericht om ervoor te zorgen dat zijn aanvoerlijnen gegarandeerd bleven. Na een serie kleinere veldslagen vond de definitieve veldslag plaats op 4 juli 1879 bij Ulundi, de zetel van Cetshwayo. Hoewel de Zoeloes zich opvallend dapper teweer stelden, leden zij hier een grote nederlaag.
 |
 |
 |
Koning Cetshwayo werd gevangen genomen en naar Kaapstad gestuurd. Later is hij naar Engeland gebracht waar hij koningin Victoria heeft ontmoet.
De afloop
Na de oorlog werden 13 deelvorsten aangesteld om Zoeloeland te regeren maar dit was geen succes. Daarop werd koning Cetshwayo weer in zijn ambt benoemd, zij het met sterk beperkte bevoegdheden. Na een opstand heeft hij zich teruggetrokken in Eshowe waar hij op 8 februari 1884 is overleden.
Zoeloeland is later door Groot-Brittannië geannexeerd. Daarna is het opgenomen in de republiek Zuid-Afrika waarin het als autonoom gebied een grote zelfstandigheid kent.
Het feit dat dit alles zich honderd jaar geleden heeft afgespeeld was voor de regeringen van Zoeloeland en Natal aanleiding een herdenking te organiseren waarbij de nadruk niet gelegd werd op de conflicten, al doen de postzegels anders vermoeden, maar op verzoening en toewijding.
John Tolsma
Lit. Die Zoeloe-oorlog, Posterijen van Zuid-Afrika
Diverse artikelen uit Wikipedia
Centrum Philatelisten Vereniging Groningen Emmastraat 5
9722 EW Groningen
Tel: 050 - 525 96 10 info@philatelist.nl