Het luchtschip de Zeppelin
De zeppelin is, neem ik aan, bij iedereen bekend als het sigaarvormige luchtschip. Het skelet is gebouwd van aluminium dat omspannen is met een sterke stof waarin metaaldraad is verwerkt. Deze lichte metaalsoort maakt het mogelijk om het grote gevaarte te laten opstijgen doordat binnen het omhulsel van het skelet een aantal zakken wordt gevuld met gas. Het kenmerk van de zeppelin is dat het omhulsel stijf is. Door een speciale stoffen bekleding wordt de zeppelin beschermd tegen weersinvloeden.
Afb. 1. Het luchtschip Graf Zeppelin
De bedenker van dit luchtvaartuig was graaf Ferdinand von Zeppelin, naar wie het luchtschip ook is genoemd.
Afb. 2. Graf Von Zeppelin
De met gas gevulde zakken die ook wel draaggascellen worden genoemd, werden in de meeste zeppelins eerst gevuld met de uiterst brandbare waterstof. Later werd meestal het onbrandbare helium gebruikt. Onderaan het skelet hangt de cabine waarin de bemanning en passagiers zich bevinden terwijl tevens de motoren en propellers voor de voortbeweging aan de gondel zijn bevestigd.
Afb. 3. Gondel met de propellers
Het voordeel hiervan is dat een zeppelin veel minder van de wind afhankelijk is dan een luchtballon. De hoogte- en richtingsroeren zitten aan de staart van de zeppelin bevestigd. Dit maakt dat het luchtschip, ondanks zijn grootte, gemakkelijk te besturen is. Wat bracht Ferdinand von Zeppelin er toe om zijn luchtschip te ontwerpen? Waarschijnlijk werd hij op het idee gebracht tijdens de Frans-Duitse Oorlog van 1870 – 1871. Tijdens het beleg van Parijs zag hij dat de Fransen probeerden de stad ontvluchtten middels een luchtballon. Toen Von Zeppelin tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog als militair waarnemer optrad voor de Noordelijke Staten zag hij dat ook militairen gebruikt maakten van luchtballonnen. In 1890 ging Von Zeppelin met vervroegd pensioen.
Afb. 4. Von Zeppelin met pensioen
Hij zag nu een kans om zijn droom te verwezenlijken en begon met het ontwerpen van de zeppelin. Op 31 augustus 1895 kreeg hij patent op zijn vinding. In dit patent waren de meeste eigenschappen van de te ontwerpen zeppelin opgenomen. Hij had zelfs het idee om een aantal ballonnen aan elkaar te koppelen. Dit project, genoemd een “Lenkbarer Luftfarhzug” (bestuurbare luchttrein) is echter nooit gerealiseerd. In 1898 richtte Von Zeppelin het “Gesellschaft zur Förderung der Luftschifffahrt” (maatschappij ter bevordering van de luchtscheepvaart) op. Hij bracht zelf meer dan de helft van het benodigde kapitaal van 800.000 Mark in in de maatschappij. Het technische gedeelte van het project namen de ingenieurs Theodor Kober en Ludwig Dürr voor hun rekening. Bij Friedrichshafen aan het Bodenmeer werd in 1899 de eerste zeppelin gebouwd.
Afb. 5. Honderd jaar Zeppelin
Men maakte gebruik van een drijvende montagehal om zo het opstijgen te vereenvoudigen.
Afb. 6. Drijvende montagehal
De hal kon zodanig worden gedraaid op het meer dat de windrichting altijd gunstig was. De eerste zeppelin had een lengte van 128 meter. Om het gevaarte in evenwicht te houden werd gebruik gemaakt van gewichten die tussen de voor- en achtersteven konden worden verplaatst. Alle zeppelins kregen een registratienummer. Het prototype kreeg nummer LZ1 (Luftschiff Zeppelin). De eerste vlucht van de LZ1 vond plaats op 2 juli 1900 en duurde maar 18 minuten omdat er een technisch probleem ontstond met het evenwichtssysteem. Na reparatie bleek bij verschillende volgende testvluchten dat de zeppelin een goed bestuurbaar luchtvaartuig was. Dankzij financiële steun van een aantal mensen die de luchtvaart een warm hart toedroegen, kon verder worden gewerkt aan de technische ontwikkeling van de zeppelin. Een speciale loterij en enkele giften maakten het mogelijk de LZ2 te bouwen. Zijn eerste vlucht op 17 januari 1906 was tevens de enige. De beide motoren vielen uit en de zeppelin landde in Allgäu. Helaas werd de zeppelin daarbij onherstelbaar beschadigd. De LZ3 was veel succesvoller. In 1908 legde dit luchtschip bijna 4400 kilometer af tijdens 45 vaarten. Dit viel de Duitse legerleiding op die begreep dat de zeppelin ook voor militaire doeleinden kon worden ingezet. De naam werd veranderd in L I en het luchtschip werd tot 1913 gebruikt voor opleidingen. Het leger was zo onder indruk van de zeppelins dat ze de LZ4 wilden aanschaffen maar er moest eerst een testvlucht worden gemaakt.
Afb. 7. Testvlucht boven een Duitse stad
Men wilde zeker weten dat de zeppelin minimaal 24 uur in de lucht kon blijven. Maar ook dit ging fout. Tijdens een demonstratie op 5 augustus 1908 werd een tussenlanding gemaakt in Echterdingen. Er stak een storm op waarbij de zeppelin van zijn ankers werd losgeslagen, in de bomen terecht kwam en daarna in brand vloog. Men zou kunnen denken dat dit het einde van het zeppelintijdperk betekende maar niets was minder waar. Een inzamelingsactie bracht ruim zes miljoen mark op. Van dit geld werden de Luftschiffbau Zeppelin GmbH en een stichting opgericht. Hierdoor had het project een stevige financiële basis gekregen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten de Duitsers de zeppelins om Londen te bombarderen.
 |
 |
|
bombardeert Londen | de kaart van afbeelding 8 |
Zeker meer dan tienduizend kilo bommen werden op Engeland en andere landen afgeworpen. De Engelsen dachten dat de zeppelins gemakkelijk in brand konden worden geschoten om zo het gevaar af te wenden. Helaas was dat niet zo. In een artikel in het Nieuwsblad van het Noorden van 15 september 1915 lezen we: "Nu schiet men zulk een Zeppelin niet gemakkelijk naar beneden. In de regel varen ze vrij hoog en boven de 2000 meter zijn ze zoo goed als onkwetsbaar. Maar ook als ze laag varen, op 'n hoogte van 600 meter bijvoorbeeld, dan zou 't nog moeilijk zijn om de ballon zóo te treffen, dat een daling noodzakelijk zou moeten volgen. De inrichting is zoo vernuftig en de veiligheidsmaatregelen zijn zoo goed genomen, dat de inzittenden zich vrij veilig kunnen achten, zoolang zij niet door speciale, daarvoor opgerichte en ingerichte kanonnen worden bestookt." Vanaf 1932 ontstond er een uitgebreide dienstregeling van de oversteek over de Atlantische Oceaan.
Afb. 10. De zeppelin tijdens een oceaanvlucht
De Duitsers kampten echter met een probleem. Ze wilden graag de licht ontvlambare waterstof vervangen door helium maar deze brandstof was alleen maar in Amerika verkrijgbaar. Als we aan de passagiersschepen op de oceanen denken, komt bij een ramp direct de gedachte aan de Titanic op. Zo ook bij de zeppelin. Op 6 mei 1937 vloog bij de landing te Lakehurst in New Jersey de LZ 129, de Hindenburg, in brand.
 |
 |
|
Hierbij verongelukten 36 mensen. Deze ramp betekende het einde van het tijdperk van de zeppelin. De productie van de luchtvaartschepen stopte na de LZ 130.
Naast Ferdinand von Zeppelin was ook de Italiaan Umberto Nobile een bekende luchtvaartingenieur en Arctische ontdekkingsreiziger. Nobile was een ontwikkelaar en promotor van semirigide luchtschepen tussen de twee wereldoorlogen. Hij wordt in de eerste plaats herinnerd aan het ontwerpen en besturen van de zeppelin Norge, het luchtschip waarmee hij probeerde de Noordpool te bereiken. Hij was het ook die het als eerste lukte om over de polaire ijskap van Europa naar Amerika te vliegen. Nobile ontwierp ook de Italia, een tweede polaire luchtschip, Met dit luchtschip maakte hij zijn tweede expeditie naar de Noordpool die eindigde in een dodelijke crash.
Afb. 13. Stempel van de Arctische vluchten
Op 23 mei 1928, na een vlucht van 69 uur naar de Siberische groep van Arctische eilanden, begon Nobile als piloot en expeditieleider aan zijn vlucht naar de Noordpool. Op 24 mei bereikte het schip de pool en had zich al omgedraaid om terug te vliegen naar Svalbard toen overvallen werd door een zware storm. Op 25 mei crashte de Italia op het pakijs op minder dan 30 kilometer afstand ten noorden van Nordaustlandet (oostelijk deel van Svalbard). Van de 16 bemanningsleden werden er 10 uit het luchtschip geslingerd terwijl de overige 6 bemanningsleden opgesloten zaten in de gondel van het luchtschip. Volgens de verhalen zou het schip later zijn ontploft, maar het lot van de 6 mannen is nooit opgelost.
Dit was echter niet de enige grote ramp met een zeppelin. Tot de bekende luchtvaartuigen mogen ook de in Engeland ontworpen zeppelins worden gerekend. Veel internationale aandacht kreeg de H.M.A. R101.
 |
 |
|
H.M.A.R. 101 | ramp met de H.M.A.R. 101 |
Dit Engelse luchtvaartuig voerde op 14 oktober 1929 zijn eerste testvlucht uit. Na een aantal testvluchten en aanpassingen/verbeteringen vertrok dit luchtvaartuig op 4 oktober 1930 voor een vlucht naar India. Aan boord bevonden zich 100 passagiers en 48 bemanningsleden. Helaas crashte het luchtschip één dag later, op 5 oktober 1930, in Beauvais in Frankrijk waarbij 48 mensen omkwamen. Uiteindelijk waren deze drie rampen en ook de vele, minder bekende ongelukken, een reden om te stoppen met het verdere ontwikkeling van de zeppelins en eindigde deze manier van vervoer door de lucht middels luchtschepen. De zeppelins speelden ook een belangrijke rol in het postvervoer. Vanuit Europa werden met de diverse tochten vaak speciale enveloppen verzonden die voorzien werden van zogenaamde zeppelinstempels. Deze brieven zijn voor luchtpostverzamelaars nog steeds zeer gewilde verzamelobjecten. Natuurlijk bestaan er veel postzegels die betrekking hebben op de zeppelin. Velen van u zullen ze kennen. Maar ook vele bedrijven en maatschappijen probeerden middels vlagstempels hun betrokkenheid bij het project te promoten. Ook postzegeltentoonstellingen hebben in hun stempels op verschillende manieren aandacht besteed aan de zeppelin.
 |
 |
|
Op zeer veel ansichtkaarten zien we een zeppelin afgebeeld. Dit geldt ook voor enveloppen. Dit geeft aan hoezeer de luchtschepen tot de verbeelding van het grote publiek spraken. Ook nu nog kennen vele ouderen onder ons het liedje “Leve de zeppelin”. Ook op een andere manier wordt in de naamgeving gedacht aan de zeppelin. Zo werd begin 1989 in Linz aan de Donau een passagiersschip te water gelaten dat de naam “Graf Zeppelin” kreeg. Een wat merkwaardige associatie in onze ogen. De zeppelin, een tijdperk en een begrip in de luchtvaart. Er wordt tegenwoordig wel eens gesproken over de mogelijkheid om toch weer dergelijke luchtvaartuigen voor diverse doeleinden te gebruiken maar zo'n project is nog niet uitgewerkt en opgestart. Tegenwoordig zien we als reclame vaak sigaarvormige ballonnen in de lucht die ten onrechte worden aangeduid als zeppelins. Deze ballonnen hebben meestal een slap omhulsel. Ze zijn verankerd om zo niet weg te kunnen waaien maar zijn niet geschikt om vluchten te maken en personen of goederen te vervoeren.
Gerrit van der Molen
Lit.: J. L. Arense. Zeppelins en de luchtscheepvaart.
Paul van Daalen. De eeuw van het dak; 100 jaar Nederland en de Zeppelins.
Marc Voskuijl. Leve de Zeppelin! Een lofzang op luchtschepen.
Centrum Philatelisten Vereniging Groningen Emmastraat 5
9722 EW Groningen
Tel: 050 - 525 96 10 info@philatelist.nl