Van zeilschepen naar stoomschepen
	Van zeilschepen naar stoomschepen In dit artikel wil ik proberen te laten zien hoe in betrekkelijk korte tijd de stoom-schepen de rol van de zeilschepen op de postroutes van Engeland naar Neder-land en Hamburg hebben overgenomen. Vanaf 31 augustus 1832 werd alle post per stoomschip vervoerd. Afb. 1. Kaart van de Noordzee met postroutes De aanduidingen voor brieven die over zee werden vervoerd waren : pakketbrieven: post die via de officiële postinstanties werd vervoerd over zee; scheepsbrieven: post vervoerd door particuliere schepen. De porto werd in Groot Brittannië normaal gesproken zo aangegeven: 8. Dit betekent 8 pence. In de aantekeningen onder de illustraties wordt dit weer-gegeven: 8d 1/8. Dit betekent: 1 shilling en 8 penny’s. In de onderschriften genoteerd als: 1/8d. 1668 – 1822 De periode van de zeilvaart In de periode van 1668 tot 1795 werd alle post naar Groot-Brittannië uit Hamburg en Nederland verzonden vanaf Hellevoetsluis. Daar werd de post opgehaald door Engelse (sinds 1707 Britse) zeilschepen die deze naar Harwich brachten. Verder werd de post per postpaard naar Londen gebracht. Vanaf 1795 vermeden de Brit-ten Nederland vanwege de Franse bezetting. Van 1795 tot 1814 werd de post ver-zonden via Cuxhaven, Husum, Tönning of Göteborg ondanks het feit dat er van 1802 tot 1803 vrede gesloten was. Afb. 2. Een pakketbrief (1672) uit Kopenhagen naar Londen via Hamburg, Am-sterdam, Hellevoetsluis en Harwich. Aan het kleine rondstempel rechts (het zg. Bishopmark) is te zien dat de brief op 17 juni in Londen is aangekomen. De vereiste port was 8d. In 1688 had de stad Amsterdam een overeenkomst gesloten met Engeland voor het vervoer van post. Daarom staat Amsterdam vermeld i.p.v. de aankomstplaats Hellevoetsluis. Vanaf 1792 was Frankrijk in oorlog met het grootste deel van Europa. Toen de vrede in 1814 gesloten werd, startten er twee postroutes vanuit Harwich: een naar Cuxhaven voor de verbinding met Hamburg en een naar Hellevoetsluis 1822 – 1832 De periode met zowel zeil- als stoomschepen Vanaf 1822 verzorgden particuliere stoomschepen post, goederen en passagiers van Londen naar Rotterdam en Hamburg. We kunnen de post die met deze sche-pen vervoerd is, herkennen aan het handstempel uit Londen met de tekst SHIP-LETTER en op de achterzijde voorzien van de mededeling per steamer of iets dergelijks Afb. 3. Een pakketbrief van Londen naar Kopenhagen via Harwich, Cuxhaven en Hamburg. De vooruitbetaling tot Cuxhaven was 1/8d. De porto verder tot Ham-burg bedroeg 6 Hamburg Schilling of 19 zilveren Deense Reichbank-Schilling. Voor de route Hamburg – Kopenhagen werd 31 Deense Reichbank-Schilling in papiergeld betaald. De kleine bedragen 4 en 6 werden betaald aan de post-meester in Kopenhagen voor extra service, bijv. een vroege bestelling (Zie de optelling rechts) Afb. 4. Deze brief werd verzonden per zeilboot vanuit Harwich. (Er staat geen aanduiding SHIP op, dus het gaat om een pakketbrief). De brief is op 15 nov. 1831 verzonden vanuit Leith in Schotland naar Stege op het eiland Mõen via Har-wich, Hellevoetsluis, Brielle en op 25 nov. via een expediteur in Hamburg naar het bedrijf Hafe & Son op Mõen in Denemarken. De post kwam aan land in Hellevoetsluis maar Brielle was het grenskantoor waar de postzak werd geopend. Zie het handstempel bovenaan Engeland/Over Brielle. Er is 2/7½d vooruitbetaald waarvan een ½d was bestemd voor het onderhoud van de Schotse wegen Voor brieven met de bestemming Londen die vervoerd werden per particuliere zeil- of stoomschepen berekende de British Post het lage scheepstarief van 8d. Afb. 5. Het is slecht leesbaar maar in het handstempel staat SHIP en verder de ge-schreven aanduiding Via Holland pr Steamer. Het gaat hier om een scheepsbrief die met het particuliere stoomschip “The London Merchant” is verstuurd. Verzonden op 3 febr. 1832 naar Kopenhagen via een expediteur in Londen. De post ging naar Rotterdam waar de postzak werd geopend. Zie een deel van het stempel Engeland/ Over Rotterdam (links). Verder de aanduiding van de expediteur in Londen (rechts): Forwarded by y.m.s. J.Dick London 3/2 32. In het Algemeen Handelsblad van 8 febr. 1832 lezen we: Scheepstijdingen binnengekomen 6 Febr. J. Pearson “The London Merchant” uit Londen Afb. 6. In het bovenste stempel is te lezen “SHIP-LETTER” en op de brief zien we “pr Steam-Boat”. De brief werd verstuurd per particuliere stoomschip vanuit Ham-burg op 4 aug. 1826 naar Londen. Het onderste stempel geeft aan “SCHIFFS-BRIEF HAMBURG” Voor een gewone scheepsbrief was de porto 8d. Voor een zware brief als deze van 1 ounce (1 Oz): 4 x 8d = 32d = 2/8d Afb. 7. Britse aankondiging van 22 juli 1828. Als post verzonden wordt per particuliere stoomschepen naar Hamburg of Rotterdam bedraagt de porto de helft van een pakketbrief. Naar Hamburg 10d i.p.v. 1/8d en naar Rotterdam 8d i.p.v. 1/4d. Porto naar Londen bleef 8d Afb. 8. Scheepsbrief. Zie het woord SHIP en SCHIFF in de handstempels en de geschreven tekst ps Steamboat. Drievoudige brief verzonden op 28 okt. 1828 van Kopenhagen naar Aberdeen in Schotland via Hamburg en Londen. De porto is berekend op basis van de porto voor een gewone scheepsbrief: 8d. Op de voorzijde staat fCux (Franco Cuxhaven) Tarief in Groot Brittannie voor een enkelvoudige scheepsbrief: Per particulier stoomschip naar Londen : 8d Van Londen naar Aberdeen 13d Samen : 21d Voor een zware brief met drievoudig tarief : 3 x 21d = 63d = 5/3d (Zie aantekening op de adreszijde) Afb.9. Britse aankondiging van 23 aug. 1832. De route voor pakketbrieven per stoomschip wordt aangepast: van Londen (i.p.v. Harwich) naar Hamburg (i.p.v. Cuxhaven) en Rotterdam (i.p.v. Hellevoetsluis). De tarieven blijven gelijk (1/8d en 1/4d). Op de vertrekdagen van de schepen wordt geen post meer in ontvangst genomen Afb.10. Londen zaterdag 8 juni 1841 naar Den Haag met het stoomschip De Batavier via Rotterdam. In Engeland belast met de helft van de pakketporto van 8d. Dit schip verliet Londen altijd op zondag, in dit geval op 6 juni 1841. Aankomst in Rotterdam op 7 juni en in Den Haag op 8 juni. Porto 50 cent Vanaf 31 aug. 1832 De periode met alleen stoomschepen De British Post stelde op 31 augustus 1832 routes vast voor stoomschepen in bei-de richtingen. In plaats van een route van kust tot kust, die meestal noodzakelijk was voor zeilschepen, konden de stoomschepen de hele rivier opvaren tot in de grote steden Londen, Rotterdam en Hamburg. Alleen zware ijsgang kon nog een belemmering vormen. Beide routes werden beëindigd in december 1853. Vanaf dat moment voeren de postschepen tussen Dover en Oostende en werd de post per trein landinwaarts vervoerd. Erling Berger		Centrum Philatelisten Vereniging Groningen Emmastraat 5 9722 EW Groningen Tel: 050 - 525 96 10 info@philatelist.nl