De schijnwereld van Theresienstadt
	De schijnwereld van Theresienstadt Eén van de bekendste, maar gestempeld één van de zeldzaamste, zegels uit de Tweede Wereldoorlog is het zegeltje van Theresienstadt dat zowel in getande als in ongetande vorm voorkomt (maar vrijwel altijd vals is). Wat is dat voor zegel en vooral: waar komt het vandaan? Redenen genoeg om me eens te verdiepen in de achtergrond. De vestingstad Theresiënstadt is in de 18e eeuw gebouwd in opdracht van het keizerrijk Oostenrijk-Hongarije en is genoemd naar keizerin Maria Theresia. De architect is de beroemde Franse vestingbouwer De Vauban. In de vesting is ook een fort gebouwd waar vanaf 1790 ongeveer 5600 soldaten gehuisvest zijn. Het merkwaardige is dat het fort nooit als verdedigingswerk is gebruikt en waarschijnlijk daarom eind 19e eeuw in gebruik is genomen als gevangenis. Tijdens de Eerste Wereldoorlog zit hier bijv. de moordenaar van Frans Ferdinand in Sarajevo, Gavrilo Princip, gevangen. In de Tweede Wereldoorlog wordt de vesting door de nazi's als concentratiekamp gebruikt. Het (Kleine) Fort wordt door de Gestapo als gevangenis gebruikt. De toegangspoort en de plattegrond van het getto Na de Duitse inname van Tsjecho-Slowakije doet de vestingstad dienst als getto voor gedeporteerde Joden. Meestal zijn dit Joden die een enigszins bevoorrechte positie hebben, bijv. door het feit dat ze met een Arische partner zijn gehuwd. Daarnaast krijgen wetenschappers, kunstenaars, musici en juristen hier een plek. Ook de Joden uit Tsjecho-Slowakije worden eerst naar Theresienstadt gestuurd. Hoewel geen vernietigingskamp, is Theresienstadt in veel gevallen wel een station op weg naar Auschwitz-Birkenau, Treblinka en Sobibor. Officieel wordt het getto op 24 november 1941 geopend. In de zomer van 1942 wordt het niet-Joodse deel van de inwoners van de stad weggestuurd. De Joodse bevolking van het getto heeft een zekere mate van zelfbestuur: de raad van ouderen. Het is de bekende truc die de Duitsers ook in ons land uithaalden: de Joodse Raad krijgt de opdracht de transportlijsten voor deportatie op te stellen zodat de machthebbers hun handen vrij houden. Functioneert de raad van ouderen niet goed naar Duits inzicht, dan worden gewoon extra transporten georganiseerd. Niemand is zo zijn leven zeker. Opvallend is dat er net zoals in Westerbork, een bloeiend cultureel leven ontstaat met toneel- en dansvoorstellingen, opera's en operettes, cabaret enz. De levensomstandigheden verslechteren echter zeer snel. Waar oorspronkelijk 7000 Tsjechen woonden, worden nu 50.000 mensen gehuisvest. Al snel ontstaat gebrek aan alles en alleen al in 1942 sterven er 16.000 geïnterneerden. De nood wordt zo groot dat de Duitsers besluiten om vanaf 16 september 1942 postverkeer toe te staan. Joden met een Tsjechische achtergrond mogen eens per maand een levensmiddelenpakket van 20 kg ontvangen. Nu komt de postzegel in beeld. Aanvraagformulier voor de pakketzegels Vanaf september 1942 mogen alleen pakketten aan de inwoners van het getto worden verstuurd als deze (pakket)zegel op het pakket zelf is geplakt. De pakketzegels moeten vooraf worden aangevraagd bij de Aeltestenrat der Juden (raad van ouderen) in Praag. Degene die een postpakket wil sturen, moet zoals op dit formulier is aangegeven, het aangevraagde zegel zelf gaan afhalen aan de Josefstadtergasse 5 in Praag. Het pakket moet normaal gefrankeerd worden en daarnaast worden voorzien van dit pakketzegel. Omdat het zegel direct op het pakket moest worden geplakt en niet op een begeleidingskaart, zijn gebruikte exemplaren uiteraard zeer zeldzaam. Regulier postverkeer is tot het voorjaar 1943 niet mogelijk. Vanaf juni 1943 wordt het Joodse gevangenen bij hoge uitzondering toegestaan een briefkaart te versturen, maximaal één maal per drie maanden. Briefkaarten naar het buitenland moeten worden verzonden via Berlijn. Het gebruik van briefkaarten in plaats van brieven maakt het voor de censuur gemakkelijker de inhoud van de tekst te controleren. Een briefkaart verzonden naar het kamp en verzonden vanuit het kamp In 1943 worden 500 Deense Joden naar Theresienstadt gestuurd. De regering van Denemarken eist dat het Rode Kruis toegang krijgt tot deze gevangenen. Eind 1943 krijgt het Rode Kruis toestemming om in 1944 het getto te bezoeken. In de tussentijd wordt de stad door de nazi’s “genormaliseerd”, d.w.z. vele gevangenen worden doorgestuurd naar Auschwitz om de overbevolking op te heffen. Als de bezoekers komen, wonen er maximaal 3 personen op één kamer waarvoor het Rode Kruis haar tevredenheid uitspreekt. Er worden cafés ingericht en winkels, alles voor de schijn, om zo de indruk te wekken dat het hier om een normale stad gaat. Kortom: het Rode Kruis wordt efficiënt om de tuin geleid. Er bestaan velletjes van 4 zegels, genummerd, opgetand en zonder gom, die als propagandamateriaal worden uitgereikt aan buitenlandse Rode Kruisdelegaties die op bezoek komen. Een briefkaart verzonden vanuit Theresienstadt naar Haarlem Een tekening gemaakt van bewakers De list is een zo groot succes dat er zelfs een propagandafilm over Theresienstadt gemaakt wordt “Theresienstadt. Ein Dokumentarfilm aus dem jüdischen Siedlungs-gebiet”. Vanaf 1 september 1944 wordt de film in 11 dagen opgenomen. Het lijkt of de nazi’s de Joden een mooie stad hebben aangeboden: men ziet er jonge mensen sporten, winkelen en flaneren. Na de opnamen worden zowel de acteurs als de regisseur Kurt Gerron naar Auschwitz gestuurd en daar meteen vergast zodat het verraad niet uit kan komen. De bedoeling is de film via het Rode Kruis de wereld rond te doen gaan. Theresienstadt had maar één doel nl. een propagandamiddel te zijn voor het nazisme. Door het oprukken van het Rode Leger mislukt dat en bij de bevrijding op 8 mei 1945 wordt de film in het getto gevonden. De film is nog te zien in het museum van het getto Theresienstadt. Het getto gebruikte eigen bankbiljetten Begraafplaats van het getto Van november 1941 tot april 1945 worden 139.667 Joden gedeporteerd naar Theresienstadt. 33.667 sterven door ziekte, ouderdom of ondervoeding in het getto, 87.000 worden naar vernietigingskampen gedeporteerd. Bij de bevrijding zijn nog 19.000 gevangenen in leven. Van de 10.500 kinderen die naar het getto worden versleept, overleven slechts 142 de oorlog. John Tolsma Lit. Wikipedia W.Neugebauer – Die Lagerkommandanten von Theresienstadt Wenen Haaretz Daily Newspaper – Filming in Theresienstadt		Centrum Philatelisten Vereniging Groningen Emmastraat 5 9722 EW Groningen Tel: 050 - 525 96 10 info@philatelist.nl