Postzegels schrijven geschiedenis
In 1948 publiceerde G.J. Peelen een boekje met de titel “Postzegels schrijven geschiedenis”. In dit boekje behandelt hij de geschiedenis tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog.
Ik wil u graag een deel van de postzegelgeschiedenis van vóór de Tweede Wereldoorlog laten zien en wel hoe dictators en andere machthebbers heel graag middels het uitgeven van postze-gels aan iedereen duidelijk wilden maken hoe zij over de wereldmacht en hun rol daarin dachten.
In het jaar 1933 komt Hitler in Duitsland aan de macht. Vanaf dat moment zien we aan de afbeel-dingen op postzegels dat het volk rijp moet worden gemaakt door een massaal propaganda-apparaat. Hoe groot Duitsland vroeger was en weer moest worden, wordt meteen duidelijk ge-maakt in dat zelfde jaar met de uitgifte van drie zegels met de beeltenis van Frederik de Grote, koning van Pruisen. (afb. 1)
 |  |  |
Ook wordt er alles aan gedaan om niet te vergeten dat er vele koloniën verloren zijn gegaan. De koloniën moeten weer terug aan Duitsland en daarom worden koloniale opleidingsscholen geo-pend, o.a. in Kiel. Uiteraard worden ook hier postzegels aan gewijd. In 1934 wordt daarom een serie uitgegeven met beeltenissen van personen die in de koloniën veel werk hebben verricht, o.a. Hermann von Wissmann. (afb. 2)
Er is nu geen plaats meer voor de anti-oorlogsgeest die in de boeken van Remarque zichtbaar werd. Geen realisme omtrent de oorlog. We krijgen nu een tijdperk voor romantiek en helden-verering. De vaste datum voor de jaarlijkse dag om de helden te gedenken wordt 17 maart. Voor de rijkspartijdagen te Neurenberg worden, om propaganda te maken, uiteraard weer postzegels uitgegeven. Een voorbeeld hiervan is de uitgifte van twee zegels op 1 september 1934. (afb. 3) Op deze zegels is inmiddels op de achtergrond het hakenkruis verschenen. Vanaf 1933 worden ook zegels uitgegeven met als watermerk het hakenkruis.
Herinneringen moet levend worden gehouden. Op 9 november 1923 mislukt de “bevrijdingsmars” in München. Ook dit moet weer worden herdacht voor de propaganda, dus ook hier maar weer een emissie aan gewijd. Op deze uitgifte van 1935 staat een S.A.man met daar boven het opschrift “Gedenke des 9. November 1923!” (afb. 4)
 |  |
Alle redevoeringen die worden gehouden wijzen onder meer ook op het aan Duitsland aangeda-ne onrecht door het Verdrag van Versailles. Er komt een schreeuw om rechtsherstel. Duitsland moet weer “Lebensraum” hebben. Op 26 augustus 1934 worden daartoe twee zegels uitgegeven voor de zogenaamde “Saarabstimmung am 13. Januar 1935” , (afb. 5) waarbij Saarland weer "heim ins Reich" komt.
De propaganda gaat niets te ver. Stap voor stap moet het volk, en daarmee ook de rest van de wereld, weten wie Hitler is. In 1937 worden twee blokken uitgegeven met het portret van Hitler. Dat is nog tot daar aan toe, maar het tweede blok gaat een stap verder. Hierop komt het opschrift: “WER EIN VOLK RETTEN WILL KANN NUR HEROISCH DENKEN”, (afb. 6) waarmee alle twijfel aan de plannen van de Führer in de kiem wordt gesmoord.
 |
Ik beperk mij in dit artikeltje hoofdzakelijk tot Duitsland maar dat wil niet zeggen dat ook andere landen niet volop mee hebben gedaan aan deze propaganda. Denk bijvoorbeeld maar aan Italië. Op sommige zegels zien we de Duce afgebeeld met een gepresenteerd geweer voor het onster-felijke vaderland (per la patria immortale). In Italië blijkt eveneens de zucht naar expansie. Zo worden o.a. zegels uitgegeven met de tekst “Nuove strade per le nuove legioni” (Nieuwe wegen voor de nieuwe legioenen). Ook Spanje laat zich niet onbetuigd. Het in de tweede helft van de dertiger jaren van Spanje afgesneden Catalonië geeft zelfs een blokje uit met daarop niet alleen de tekst “COMMISARIAT DE PROPAGANDA DE LA GENERALITAT DE CATALUNYA, FOYER DU FRANCAIS ANTIFASCISTE” maar op dit blok komt tevens de tekst voor “SIÈGE DU GOUVERNEMENT ESPAGNOL”. (“het commissariaat voor de propaganda van de onafhankelijke staat Catalonië, het centrum van het Franse antifacisme” en “zetel der Spaanse regering”) (afb. 7). Begin maart 1939 wordt de strijd in Spanje in het voordeel van het fascisme beslist.
 |  |
In juli 1937 begint Japan zijn veroveringsoorlog in China en op 10 maart 1938 valt Hitler Oostenrijk binnen en annexeert dat land. Dit moet uiteraard ook weer worden “gevierd” op post-zegels. Op 8 april 1938 worden daartoe twee zegels uitgegeven als aandenken. Deze herden-kingszegels zijn voorzien van de symbolische voorstelling van “twee volksgenoten”, een Duitser en een Oostenrijker in alpenkleren die samen de Duitse vlag dragen. De zegels zijn voorzien van het opschrift EIN VOLK, EIN REICH, EIN FÜHRER, 10 APRIL 1938” . (afb. 8)
Hitler, Oostenrijker van geboorte, bezoekt op 12 maart 1938 zijn geboorteplaats Braunau. Ook hier wordt een zegel van uitgeven en wel op 13 april 1939. (afb. 9)
Hier blijft het niet bij. In Tjechië wonen de zogeheten Sudeten-Duitsers die volgens hun landge-noten in Duitsland worden onderdrukt. Deze landgenoten moeten uiteraard worden “bevrijd” en bij het Reich worden gevoegd. Daarom worden zowel Sudetenland als Bohemen en Moravië toegevoegd aan Duitsland. Als dit op 1 september 1938 een feit wordt is dit een reden om in Asch hier direct een poststempel voor te maken. De tekst op dit poststempel luidt: “Wir haben das Joch getragen, nun sind wir frei, und bleiben frei! Postambt Asch 1, am 21 September 1938” . (We hebben het juk gedragen, nu zijn we vrij, en blijven vrij! Postkantoor Asch 1, op 21 september 1938) (afb.10)
 |
Ook andere plaatsen blijven niet achter. Tjechische zegels worden overdrukt met een hakenkruis en de tekst “Wir sind frei!”. (afb. 11)
Bijna heel Midden-Europa wordt verscheurd en ingedeeld bij het Duitse Rijk. Terug naar de propaganda. Op 24 maart 1939 spreekt Hitler een zéér felle opruiende rede uit, gericht tegen Polen. Hij eist de terugkeer van Danzig binnen het Duitse Rijk. (afb. 12)
Als op 1 september de Duitsers Polen binnenvallen is de Tweede Wereldoorlog begonnen. Ondanks het Poolse verzet houdt het land geen stand en wordt de wens vervuld dat Danzig weer Duits grondgebied is geworden. Op 18 september 1939 worden daartoe twee zegels uitgegeven. (afb. 13)
 |  |  |
De veroveringen gaan rustig voort en diverse landen dan wel gebieden worden toegevoegd aan het Duitse Rijk.
Ondanks de zucht naar oorlog en de veroveringen in geheel Europa doet Hitler voorkomen alsof hij zeer vredelievend is. Een voorbeeld hiervan is de uitgifte van een postzegel op 10 april 1940. Een klein meisje komt Hitler bloemen aanbieden i.v.m. zijn verjaardag. Hij geeft haar een vriendelijk tikje op de wang (afb. 14) maar dat weerhoudt hem er niet van om ook de rest van Europa te willen veroveren.
 |  |
Er is in de geschiedenis van de postzegels nog heel veel materiaal te zien waarmee gebeurte-nissen tijdens de Tweede Wereldoorlog worden weergegeven. Ik denk aan zegels met de over-druk “General Gouvernement”, Luxemburg, Lotharingen, Deutsche Post Osten, Memel en vele andere gebieden.
Hoewel Engeland niet werd veroverd moest het toch nog twee Kanaaleilanden afstaan, te weten Jersey en Guernsey. Ook dat werd met een postzegeluitgifte aan de wereld getoond.
Ik hoop u door dit artikel een kleine indruk te hebben gegeven hoe veel landen middels de uitgifte van postzegels ook een stukje wereldgeschiedenis vastleggen. Wie echter meer wil weten over de voorgeschiedenis van de Tweede Wereldoorlog op postzegels hoeft maar aandachtig de catalogi te bestuderen of een eigen verzameling goed te bekijken. Dan blijkt er verrassend veel materiaal te bestaan waaruit veel is te leren.
Gerrit van der Molen.
Lit.: G.J. Peelen, Postzegels schrijven geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog
Centrum Philatelisten Vereniging Groningen Emmastraat 5
9722 EW Groningen
Tel: 050 - 525 96 10 info@philatelist.nl