Kampen vindt kogge uit de beginjaren
	Kampen vindt kogge uit de beginjaren Dit was de titel van een artikel in Trouw van 17 oktober 2011. Wie kent het “kogschip” niet, al was het alleen maar van de Nederlandse les, hoewel het daar als “kofschip” bekend staat. Het was het handelsschip uit de tijd van de Hanzesteden, waartoe ook Kampen behoorde. Niet verwonderlijk maar wel uitzonderlijk dat een goed geconserveerd wrak van dit middeleeuwse zeilschip in de diepe IJsselgeul bij Kampen is gevonden. De meeste wrakken uit die periode lagen in zout water waar de verwoestende paalworm zijn werk heeft gedaan en dan is er vaak niet veel meer van over. In de Middeleeuwen, rond 1200, was Kampen een bloeiende handelsstad aan de Zuiderzee. Zij had ooit een vloot van 100 koggen waarmee ze de handel tussen Duitsland en Scandinavië domineerden. Van de twaalfde tot de vijftiende eeuw ontstonden er handelsverbonden tussen de opkomende steden. Vijf handelsste-den in zuidoost Engeland vormden aanvankelijk de Cinq Ports. Zij ontwikkelden uit het Vikingschip een nieuw transportschip de “nef”. Afb. 1. Een nef rond 1300 Afb. 2. Een kleine nef Het schip is evenals het Vikingschip overnaads gebouwd en heeft ook een spits toelopende voor- en achterkant (de stevens). Op beide stevens plaatste men later afneembare opbouwen, die kastelen werden genoemd. Het kasteel, met kantelen, diende voor de navigatie, de bediening van de zeilen en als gevechtstoren bij de verdediging tegen zeerovers. Afb. 3. Kasteel aan voor- en achterzijde Het roer was een zijdelingse stuurriem aan de rechterkant van het schip, vandaar de scheepsterm “stuurboord” (= rechts). Afb. 4. Riem aan stuurboord De holling van het schip, de zeeg, was sterk door de oplopende stevens. Afb. 5. Sterke zeeg/holling Afb. 6. Maghellaen met een karveel Het schip werd vierkant getuigd met één mast en een kleine boegspriet voor de boeilijnen (om het zeil strak te trekken). Later werden er meer masten en zeilen geplaatst (afb. 6). Een nef was 20 tot 30 meter lang en had een diepgang van 1,20 meter. Later in de dertiende eeuw werd de achtersteven rechter en kreeg het een aangehangen roerblad dat met een stok (het helmhout) vanuit het schip bediend kon worden. Tijdens de kruistochten werd de nef als transportschip gebruikt om troepen naar de Middellandse Zee en van daar uit op Italiaanse schepen naar de slagvelden in Palestina te vervoeren. Het Hanzeverbond is een samenwerkingsverband tussen, eerst Duitse steden en onafhankelijke handelaren en later ook tussen vele steden aan de kusten van de Noord- en Oostzee. Het Hanzeverbond werd in 1356 officieel opgericht te Lübeck maar daarvoor bestonden er al handelsbetrekkingen tussen de aangesloten steden. Ook Nederlandse steden als Kampen, Deventer, Zutphen, Hindeloopen en Harlingen werden Hanzesteden. Afb. 7. Bremerkog uit 1380 Afb. 8. Het laden van een kog in één van de Hanzesteden Het schip dat kenmerkend is voor de Hanzesteden was de kogge of het kogschip. Evenals de nef overnaads gebouwd en vierkant getuigd op één mast. Het had evenals de nef spits toelopende stevens die lager waren dan bij de nef maar de afneembare voor- en achterkastelen bleven gehandhaafd. Afb. 9. Kog met spitse steven Door de zeeg minder diep te maken werd het ruim vergroot en kon meer vracht worden vervoerd. Het voorkasteel werd lager geplaatst dan het achterkasteel waardoor er meer uitzicht kwam voor de navigatie. Door het voorkasteel liep een rechte voorstevenbalk. Het schip was v-vormig en stak diep. Eerst had het één grote mast met één vierkant zeil maar dat werd later uitgebreid met een kleine mast achter de grote mast, de bezaan. De wanten (touwen om de mast overeind te houden), werden aan de buitenkant vastgezet op horizontale balken, de zogenaamde rusten. Het voorkasteel verdween in de loop van de jaren gedeeltelijk en later helemaal. Een kog was 20 tot 30 meter lang en mat 85 tot 120 ton. De mast was 25 meter hoog en het schip voerde 200 m² meter zeil. Nauw verwant aan het kogschip was de hulk, een groter vrachtschip dat ook overnaads gebouwd werd. Om meer vracht te kunnen bergen in de voorsteven werd deze vervangen door een gebogen steven. Hierdoor kwam het voorkasteel verder naar voren. Afb. 10. De hulk Een schip verandert niet van het ene decennium op het andere. Er zijn oorzaken voor die verandering en ze gaan zelden plotseling. In de periode van 1300 tot 1600 is er een geleidelijke metamorfose van de kogge naar het galjoen. Deze verandering heeft te maken met de ontwikkeling van de handel en de bewapening van het schip dat zowel oorlogsschip als koopvaardijschip kon zijn. Afb. 11. De ontwikkeling van de kog naar het galjoen Maar daarover later meer. Afb. 12. Replica van de Kamper kog Hans Stoelinga		Centrum Philatelisten Vereniging Groningen Emmastraat 5 9722 EW Groningen Tel: 050 - 525 96 10 info@philatelist.nl