De historie van de Tweede Wereldoorlog op postzegels
De afgelopen tijd is vanwege het honderdjarig bestaan van onze vereniging veel aandacht besteed aan de tijd van de oprichting van de vereniging, de Eerste Wereldoorlog. Vele artikelen hadden betrekking op deze periode of op het Engelse Kamp, de plaats waar kapitein Ente van Gils was gelegerd, één van de initiatiefnemers van de oprichting van de Philatelisten Vereniging Groningen in 1915.
Ik ben heus niet oorlogszuchtig aangelegd maar toen ik ruim een jaar geleden in het bezit kwam van een verzameling met het thema: “The history of World War II in postage stamps”, de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog op postzegels, vond ik veel materiaal met betrekking tot veldslagen, oorlogvoering op zee en luchtgevechten. Mijn bedoeling is in enkele artikelen iets over deze periode te schrijven.
De Admiral Graf Spee en de operatie Weserübung
Ruim voordat Nederland werd betrokken bij de Tweede Wereldoorlog had Duits-land zich voorbereid op een grote oorlogvoering. De bouw van de bekende slagkruisers: de Admiral Graf Spee, de Tirpitz en de Bismarck was inmiddels voltooid. De Admiral Graf Spee, in de volksmond beter bekend als de Graf Spee, verliet op 21 augustus 1939 de marinehaven van Wilhelmshaven met de bestemming het zuidelijk deel van de Atlantische Oceaan. De bevelvoerder was Kapitein ter Zee Hans Wilhelm Langsdorff.
Afb.1: De admiraal Graf Spee
Dat de Duitsers niet veel goeds in de zin hadden blijkt wel uit het feit dat de Graf Spee in het zuidelijke deel van de Atlantische Oceaan en de Indische Oceaan een tiental Britse koopvaardijschepen tot zinken bracht. De Britse zeelieden die deze aanvallen overleefden werden gevangen genomen en aan boord gebracht van het schip Altmark, die de overlevenden veilig aan wal bracht in een door Duitsland bezet gebied. Later werd de Altmark, een Duitse tanker, op de Noordzee bij Noorwegen geënterd door Britse torpedojagers. Dit was onder meer de aanleiding voor de operatie Weserübung, de Duitse invasie in Noorwegen.
Operatie Weserübung
In de eerste maanden van 1940 werd door zowel de Britten als de Duitsers met interesse gekeken naar Noorwegen. Dit land was vooral voor de Duitsers van strategisch belang. Zij waren in hoge mate afhankelijk van het ijzererts dat in Zweden werd gewonnen. De Duitse oorlogsindustrie draaide op volle toeren.
Afb.2: Operatie Weserübung-Süd:
de inname van Denemarken
Afb.3: Operatie Weserübung waarop de
doelen in Noorwegen zijn aangegeven
Daarom was een goede aanvoerroute van het ijzererts van groot belang. In de zomer viel het nog wel mee, dan konden de schepen via de Oostzee het noorden van Zweden bereiken maar in de winter liep alles via de noordwestkust van Noorwegen. Toen het incident met de Altmark plaats vond op 16 februari 1940 gaf Hitler opdracht aan zijn militairen om een invasieplan op te stellen voor de verovering van Denemarken en Noorwegen. Generaal Nikolaus von Falkenhorst bedacht aan de hand van gedetailleerde kaarten en reisgidsen een plan dat op 1 maart daarna het fiat van Hitler kreeg. De tijd begon echter te dringen. De Britten waren inmiddels op grote schaal begonnen met het leggen van mijnen in de Noorse wateren.
Uiteindelijk werd besloten tot:
a. een gecombineerde aanval door de Wehrmacht, luchtlandingstroepen en de marine op Denemarken;
b. aanvallen vanuit zee op diverse Noorse havens en kustbatterijen;
c. luchtlandingen bij Oslo;
d. de ontstane bruggenhoofden in Noorwegen met elkaar te verbinden.
Vanwege zijn strategische ligging had Denemarken zonder meer pech. Op 9 april 1940 werd het land in 1 dag onder de voet gelopen. De Duitsers zorgden met landingen vanuit zee er voor dat strategisch gelegen bruggen in hun handen vielen voordat deze konden worden opgeblazen. Ondermeer werden Esbjerg, Middelfart, Nyborg en Gedser bezet. Tijdens de snelle invasie lagen de meeste soldaten nog te slapen, brandde de straatverlichting en de vuurtorens waren volop in werking. De bezetting van Gedser was heel eenvoudig. De Duitsers hadden het Deense personeel op de veerponten tussen Warnemünde en Gedser gevangen waarna deze veerponten, vol Duitse soldaten, ongemerkt Denemarken bereikten en de soldaten aan land kwamen. Ook strategisch gelegen vliegvelden werden bezet. Tegelijk met de inval vanuit het zuiden werd ook Jutland aangevallen door de Duitse luchtmacht. Na enkele uren tegenstand capituleerden de Denen. Ondanks geruchten over sabotage, kon die niet worden bewezen. De operatie was topgeheim en er was inderdaad niets van uitgelekt. In de ochtend werd ook Kopenhagen aangevallen, zowel vanuit zee als uit de lucht. De Deense regering capituleerde rond half zeven in de morgen en anderhalf uur later legden ook de strijdkrachten de wapens neer. Toen de Deense bevolking op de morgen van de 9e april wakker werd, kwam ze tot de ontdekking dat hun land was bezet door Duitsland.
Evenals Denemarken was ook Noorwegen niet voorbereid op een oorlog. De bescherming in en bij de fjorden was op orde maar de kwaliteit van de marine, land- en luchtmacht was van bedenkelijk niveau. Hoewel de strijdkrachten niet optimaal voorbereid waren, was de geografische ligging van Noorwegen een groot voordeel voor het land. Het was geen gemakkelijk opgaaf om de lange Noorse kust met zijn fjorden binnen te vallen en het land te veroveren. Evenals in andere landen die door de Duitsers bezet waren of zouden worden was er ook onder de Noorse bevolking een beperkt aantal mensen dat de Duitsers een warm hart toedroeg. Vidkun Quisling was waarschijnlijk de bekendste. Hij heeft echter nooit de belangrijke functie gekregen waarop hij hoopte. Na de verovering van Noorwegen werd Josef Terboven door Hitler benoemd tot Rijkscommissaris.
Maar de verovering van Noorwegen verliep niet zo vlot als vooraf was ingeschat. Er werd een gelijktijdige inval ingezet op de steden Narvik, Trondheim, Bergen, Kristiansand, Oslo en Egersund. Narvik werd na een kort gevecht ingenomen. Ook Trondheim viel binnen enkele uren. Om Bergen te veroveren bedachten de Duitsers een list. Ze deden zich voor als Engelsen maar die list mislukte. Toch kon de kustverdediging de aanvallers niet tegenhouden en ook deze stad viel in Duitse handen. Het vliegveld van Stavanger werd niet verdedigd waardoor parachutisten vanaf land de stad snel konden innemen. Kristiansand hield tot 11 uur in de morgen stand voor men de strijd moest opgeven. De strijd om Oslo kostte de Duitsers de kruiser Blücher maar ook deze stad hield niet stand. Dit was het moment voor Quisling. Hij pleegde een staatsgreep en riep zich zelf uit tot de nieuwe premier van Noorwegen. Zijn eerste officiële daad was het herroepen van de Noorse mobilisatie. Maar, zoals gezegd, de Duitsers erkenden hem niet en hij kon zijn biezen pakken. Het lukte koning Haakon VII om de vluchten. Hoewel de Duitsers nu alle belangrijke havens hadden ingenomen lukte het maar niet om verder landinwaarts te trekken. De diverse Noorse divisies hielden hardnekkig stand en sloegen hard terug totdat ze uiteindelijk ook het onderspit moesten delven. Met name de Noorse generaal Ruge had lang succes met zijn verdedigingstactiek. Middels een guerrillaoorlogvoering lukte het hem om het de Duitsers een aantal weken zeer lastig te maken. Dankzij deze verdediging lukte het de Britten om de Duitse schepen bij Narvik te vernietigen. Maar uiteindelijk, op 9 juni 1940 capituleerde Noorwegen. Een land dat het 2 maanden had volgehouden en daarmee de langste tegenstand had geboden. Nu was de toevoer van ijzererts voor de Duitsers verzekerd. De metaalindustrie, zeg maar oorlogsindustrie, kon nu weer op volle toeren draaien. Toch was de operatie Weserübung voor de Duitsers al een zware tegenvaller. De Blücher ging verloren en een groot deel van de marine in de noordelijke streken was niet meer operationeel. Daarnaast moest, om de Noren onder de duim te houden, er permanent een bezetting zijn van ongeveer 400.000 Duitse soldaten.
Zoals in zoveel landen hebben ook de Noorse posterijen aandacht geschonken aan de slachtoffers en de vluchtelingen die deze strijd opleverde. In 1941 werden diverse postzegels uitgegeven waarvan de opbrengst en de toeslag werd gebruikt voor de hulp aan deze mensen.
 |
 |
265 en 266 Vidkun Quisling | |
 |
 |
voor de slachtoffers van de oorlog op zee | |
Afb.6: De Admiral Graf Spee gehuld in kruitdampen
Afb.7: Graf Spee op een
persoonlijke postzegel
De Exeter werd zwaar beschadigd maar de Graf Spee liep slechts lichte schade op. Omdat de slagkruiser zeer veel munitie had verbruikt trok het zich terug in de haven van Montevideo. Dit kon omdat Uruguay een neutraal land was. Kapitein Langsdorff kreeg 72 uur de tijd om zijn schip weer zeewaardig te maken en vervolgens de haven weer te verlaten. De kapitein trapte echter in een knap staaltje bluf van de Britten die meldden dat hun smaldeel was aangevuld met een aantal nieuwe oorlogsschepen. Omdat de Graf Spee niet veel munitie meer had en hij de levens van zijn bemanningsleden wilde sparen, voer Langsdorff op 17 december 1939 om 18.15 uur de haven uit, bracht springladingen aan en liet zijn schip om 19.52 uur, drie mijl uit de kust, tot zinken brengen. Drie dagen later pleegde hij zelfmoord. Hij wikkelde zich in de vlag van de oude Kaiserliche Marine en schoot zich zelf door het hoofd. Heden ten dage wonen er nog veel afstammelingen van de bemanning van de Admiral Graf Spee in die omgeving. Door vele landen is er filatelistische aandacht geschonken aan de ondergang van deze slagkruiser. Hieronder enkele voorbeelden.
Lit.: Operatie Weserübung; L. de Jong, De vijfde Duitse colonne in de Tweede Wereldoorlog, Hoofdstuk 10, bladzijde 219;
De maritieme geschiedenis van de Atlantische Oceaan;
The history of World War II in postage stamps
Centrum Philatelisten Vereniging Groningen Emmastraat 5
9722 EW Groningen
Tel: 050 - 525 96 10 info@philatelist.nl