Luchtvaarten met een heteluchtballon
Al eeuwen leefde bij de mensen de wens om net als de vogels ook te kunnen vliegen. Daarvoor werden diverse manieren bedacht.
Een bruikbare uitvinding bleek de luchtballon. Maar hoe stijgt een ballon op, hoe blijft die in de lucht en hoe kan die weer dalen? Waarmee moet de ballon worden gevuld? Men kwam er vrij snel achter dat het iets moest zijn, lichter dan lucht. Na een aantal experimenten bleek dat gas, verwarmd, lichter was dan lucht en opsteeg. Het kon nog een aanzienlijk gewicht dragen.
Op 4 juni 1783 demonstreerden Joseph en Etiënne Montgolfier voor het samengestroomde publiek de officiële eerste heteluchtballon. De ballon was van doek gemaakt en gevoerd met wit papier. Het papier was bestreken met aluin als brandwerende laag en werd bijeengehouden met ongeveer 2000 knopen.
 |
 |
De ballon was onbemand en legde een afstand van 2 km af. Op 19 september daarna lieten de broers de eerste ballon met passagiers opstijgen. De passagiers waren een schaap, een haan en een eend en de ballon steeg op vanuit Versailles. De vaart duurde 8 minuten. De ballon bereikte een hoogte van 500 meter en vloog 3,5 km. Het voorstel om daarna een ballonvaart te maken met een koe, zodat er nog vlees zou zijn als de "machine" te pletter zou vallen, haalde het niet.
Op 21 november 1783 maakten voor het eerst twee mensen een luchtreis, namelijk Jean-François Pilâtre de Rozier en markies François Laurent d'Arlandes. De luchtballon bereikte een hoogte van 90 meter. Na 25 minuten landde de ballon veilig 8 km verderop. Op 1 december 1783 steeg de eerste water-stofballon op. Jacques Charles was de uitvinder en tevens één van de passagiers. Twee jaar later, op 7 januari 1785, staken de Fransman Jean-Pierre Blanchard en de Amerikaan John Jeffries per ballon het Kanaal over. Nicolas-
Afb. 3: Blok 200 jaar heteluchtballonvaart
Jacques Conté stelde voor de ballons te gebruiken voor oorlogsdoeleinden en kreeg in 1793 toestemming een instituut op te richten in Meudon waar een luchtmacht eenheid werd opgezet, de Compagnie d'aérostiers. Bij de Slag bij Fleurus in 1794 werd voor het eerst een luchtballon ingezet voor militaire luchtverkenning.
 |
 |
en markies François Laurent d'Arlandes | |
In Nederland kon men uiteraard niet achterblijven. Op 19 maart 1784 stond in de Groninger Courant het bericht dat Jan Modderman samen met Gerrit van Olst in Groningen een ballonvaart had georganiseerd. Vanaf een van de scheepswerven van de gebroeders Modderman werd een zelfgemaakte papieren heteluchtballon met daaraan een vogel in een kooi opgelaten die 15 kilometer verderop in het Drentse Bunne weer landde. Jan Modderman was daarmee de eerste Nederlander die met succes een heteluchtballon liet opstijgen.
Daarna volgde een geslaagde ballonvaart in Amsterdam op 25 maart 1784 langs de Amstel. De experimenten werden herhaald in Leiden en in Leeuwarden. Daar werd de ballon door een troep jongens met stokken aangevallen en geheel gesloopt. Een mislukte ballonvaart op 20 juli 1785 bij de Utrechtse poort leidde tot een rel. De menigte begon met stenen en dakpannen te gooien naar de initiatiefnemer, die in een kroeg een goed heenkomen zocht.
De eerste bemande ballonvaart in Den Haag vond plaats op 12 juli 1785, door Blanchard vanuit de paleistuin van paleis Noordeinde. Bij de landing nabij Zevenhuizen werd de ballon door woedende boeren kapot geprikt.
(Ballonnen zijn nog altijd niet geliefd bij boeren. Toen John Tolsma in 1994 een ballonvaart maakte en de piloot bij Hardenberg keek of hij op een pas ingezaaid maisveld kon landen, kwam er ook een boer met een hooivork dreigend op de ballonvaarders af).
Afb. 6: Vanuit de paleistuin in Den Haag
wordt een ballon opgelaten
De eerste ballonvaart in Nederland door een Nederlander vond plaats op 29 september 1804 door de Haarlemse fabrikant en instrumentmaker Abraham Hopman. Zijn aanvankelijke mislukte poging leverde hem de bijnaam Abraham Fopman op.
In 1870 kwam, per ongeluk, de eerste ballonpostvlucht aan in Nederland, Bij het plaatsje Castelré landde de Franse ballon Archimède met post uit het tijdens de Frans-Duitse oorlog omsingelde Parijs. Dit feit wordt herdacht met een monument in Castelré en een gevelsteen in het stadhuis van Baarle-Nassau.
Dankzij nieuwe technieken en verbeterd materiaal lukte het om op 11 augustus 1978 de eerste vlucht over de Atlantische Oceaan te maken. In zes dagen werd de oversteek naar Amerika gemaakt. Gedurende deze vlucht werd een afstand van ongeveer 5000 km afgelegd.
Hete lucht
In de tegenwoordige ballonvaarten wordt geen gebruik meer gemaakt van gas maar van hete lucht. De lucht wordt door een brander verhit tot een temperatuur van ongeveer 100 graden. De ballon is van boven meestal bolvormig en heeft een trechtervormige opening aan de onderkant. Er bestaan echter ook special-shapes, die een afwijkende vorm hebben. Het omhulsel wordt voor de start op de grond uitgespreid, met de mand op zijn kant. Met een grote ventilator blaast men koude lucht naar binnen, waardoor het omhulsel bol gaat staan. Daarna ontsteekt men de gasbranders die de lucht in de ballon verhitten, zodat hij omhoog komt, de mand rechtop trekt en met de inmiddels ingestapte passagiers het luchtruim kiest.
 |
 |
 | |
In 2004 waren er in Nederland ongeveer 9000 ballonvaarten. Voor het gebruik van ballonnen geldt een aantal voorschriften zoals de vaarhoogten, het vermijden van gevoelige gebieden en de manier van landen en bergen van de ballon. Aan de mand van een heteluchtballon hangen tegenwoordig geen zandzakken meer. Om te stijgen verhit de ballonvaarder de lucht in de ballon. Doet hij de gasbranders uit, dan koelt de lucht langzaam af, zodat de ballon weer daalt. Eventueel kan de daling versneld worden door een ventiel bovenin te openen, zodat de warme lucht ontsnapt.
Omdat de meeste ballonvaartbedrijven vaarten van ongeveer een uur uitvoeren, nemen de ballonvaarders meestal een gasvoorraad voor de branders mee voor zo'n anderhalf à twee uur.
Hoogterecord
Een ballon kan een veel grotere hoogte bereiken dan enig ander luchtvaartuig.
Gasballon
De hoogste bemande vlucht met een gasballon werd op 24 oktober 2014 uitgevoerd door Alan Eustace die een hoogte van 41,42 km bereikte. Op die hoogte sprong hij vanuit de capsule onder de ballon naar beneden en verbeterde daarmee een ander record, namelijk voor de hoogste parachutesprong ooit.
De vaart
Wat is er nu zo mooi aan een vaart met een heteluchtballon? Een ballon drijft met de wind mee waardoor het aan boord dan ook windstil is. De passagiers kunnen in de mand de krant lezen of de kaart uitvouwen zonder last te hebben van de wind. Bij een eenvoudige ballonvaart met een heteluchtballon, waarbij geen spectaculaire hoogtes worden bereikt, is het nauwelijks nodig warme kleren aan te trekken. De landing is vaak onvoorspelbaar omdat de mand door de wind vaak omvalt.
 |
 |
 |
Evenementen
In Nederland worden verschillende ballonevenementen gehouden, zoals de Friese Ballonfeesten in Joure, Ballonfiësta Barneveld in Barneveld, Twente Ballooning in Oldenzaal, Breda Ballon Fiësta in Breda, Eindhoven Ballooning in Eindhoven het Ballonnenfestival in Hardenberg in Hof van Twente de Höfteballooning en De Brabantse Ballonfeesten.
Gerrit van der Molen
Lit.: diverse artikelen in Wikipedia
Centrum Philatelisten Vereniging Groningen Emmastraat 5
9722 EW Groningen
Tel: 050 - 525 96 10 info@philatelist.nl