Afscheid van de Habsburgse dynastie (2)
Zuid-Slavië, het latere Joegoslavië
Toen in 1914 Servië haar onafhankelijkheid verworven had, groeide ook bij de andere nationaliteiten in het voormalige Habsburgse rijk de wens naar zelfstandigheid. Tijdens een overleg op Corfu in 1917 werd een verklaring uitgegeven waarin de wens naar een gezamenlijke staat van Serven, Kroaten en Slovenen was vastgelegd. Op 1 december 1918 werd in Belgrado het konin-rijk van de Serven, Kroaten en Slovenen uitgeroepen (Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenca) afgekort als SHS op de postzegels. De vestiging van deze staat was nogal overhaast gebeurd want de conflicten tussen de verschillende nationaliteiten laaiden soms hoog op. Bovendien streefden de Kroaten eigenlijk naar een federatief verband tussen de landen maar de Serven verdedigden een centralistische structuur voor de nieuwe staat.
Afb. 1: Aangetekende brief uit Apatin naar
Belgrado met zegels "Bevrijd Kroatië"
Afb. 2: Thema Bevrijd Kroatië
Pas vanaf 1919 verschenen er gemeenschappelijke postzegels van de nieuwe staat. Tot op dat moment ging iedere postadministratie haar eigen weg. Kroatië gaf op 29 november 1918 zegels uit met het thema ´Bevrijd Kroatië´ waarop een figuur zijn ketens afwerpt.(Afb. 1 en 2) Daarna werden Hongaarse zegels van de opdruk 'Hrvatska SHS' voorzien. (afb. 4) Ook Slovenië gaf eerst zegels met eigen motieven, o.a. met het portret van koning Peter, (afb. 3) uit voor het tot een gezamenlijke uitgifte kwam. Servië dat als vorstendom vanaf 1866 eigen zegels had, ging daarmee door tot 1921. Overigens waren deze Servische zegels ook geldig in de andere deelstaten Kroatië en Slovenië.
Afb. 3: Koning Peter
Afb. 4: Hongaarse zegel voor
Kroatië met opdruk S.H.S.
Bosnië/Herzegovina
Bosnië/Herzegovina is in filatelistisch opzicht een bijzonder geval. Oorspronkelijk was dit een Turkse provincie die pas bij het Congres van Berlijn in 1878 onder bestuur kwam van Oostenrijk-Hongarije en in 1908 werd geannexeerd. Bij gebrek aan een civiele postdienst was het voor de bevolking mogelijk om hun zendingen door de militaire post of de veldpost te versturen. In Bosnië werden Hongaarse zegels gebruikt, in Herzegovina Oostenrijkse. De eerste eigen zegels voor Bosnië/Herzegovina verschenen in 1879 met de afbeelding van de bekende dubbele adelaar, het symbool van de monarchie. Vanwege de gevoeligheden door de multiculturele samenstelling van de bevolking achtte men het beter de zegels niet van een landsnaam te voorzien. In 1919 verscheen de bekende prachtige serie zegels met landschappen en bezienswaardigheden, een noviteit voor die periode en nu wel voorzien van de landsnaam Bosnië-Herzegovina. Na de val van de Donau-monarchie werd Bosnië-Herzegovina deel van het koninkrijk van de Serven, Kroaten en Slovenen.
Afb. 5: Bosnië-Herzegovina
voor de oorlogsslachtoffers
In de loop van de jaren 20 werden de conflicten in het koninkrijk tussen Serven en Kroaten steeds heftiger. Op de Kroatische pogingen om uit het koninkrijk te stappen reageerde koning Alexander I met een staatsgreep. Parlement en politieke partijen werden ontbonden, de naam SHS verdween, het gebied werd onderverdeeld in banaten, een soort provincies, en de naam werd gewijzigd in 'Koninkrijk Joegoslavië'. Nu weten we dat dit een lapmiddel is geweest. Dat hiermee de onderlinge problemen niet waren opgelost is tot het einde van de 20eeeuw zichtbaar gebleven.
De volksrepubliek Oekraïne
 |
 |
Een zeer kort leven was de volksrepubliek Oekraïne beschoren maar filatelistisch was ze wel degelijk zichtbaar. Dit land omvatte delen van Galicië, Noord-Boekovina en Transkarpatië met als hoofdstad Lviv of in het Duits Lemberg. Toen daar Poolse troepen binnentrokken op 1 november 1918 werd door de socialisten de volksrepubliek uitgeroepen. Boekovina werd kort daarna door Roemeense troepen bezet waardoor het land opnieuw verdeeld raakte. Al in mei 1919, dus nog geen halfjaar na het ontstaan van de republiek, werd de macht in de hoofdstad door het Poolse deel van de bevolking overgenomen waarna in juni Polen het gehele land bezette. Het werd na WO I ook aan Polen toegewezen. Ondanks de korte levensduur bestaan er rond de 100 verschillende postzegels van dit gebied, die deels nooit tot uitgifte zijn gekomen. De uitgifte van de postzegels was vooral bedoeld om de staatskas te spekken. Daarbij was men weinig kritisch. Zo werden Oostenrijkse en K.u.K. zegels voorzien van een opdruk ''Ukr. V.R.' in cyrillisch schrift en in de verkoop gebracht. Het spreekt voor zich dat al deze zegels nauwelijks gebruikt of op brief voorkomen.
Klein spul
Naast de grote staten die ontstonden na de val van de Donau-monarchie waren er ook vele kleinere gebieden die kort of lang zelfstandigheid nastreefden en dat door middel van postzegels tot uitdrukking brachten. Zo zijn er bijv. Trentino in Zuid-Tirol, Venetië en Dalmatië en andere (stad)staten die op Oostenrijkse en Italiaanse zegels opdrukken lieten plaatsen maar die al snel weer onderdeel werden van grote staten. Bij de viering van het feit dat het in 2018 honderd jaar geleden is dat deze ontwikkelingen zich voordeden, zijn door de hierboven besproken landen weer vele herdenkingszegels en -blokken uitgegeven. Het is ook nu nog zichtbaar dat het een veel betekenende periode geweest in de nieuwe ordening van Europa.
John Tolsma
Lit. Walter Kocher -Zerfall einerMonarchie, DBZ 2
Centrum Philatelisten Vereniging Groningen Emmastraat 5
9722 EW Groningen
Tel: 050 - 525 96 10 info@philatelist.nl